In de stroomdossiers legt WISE uit hoe het precies zit met groene stroom en grijze stroom. In dit dossier antwoord op de vraag waarom het bijstoken van biomassa in kolencentrales niet helpt.
Welk deel van onze elektriciteit wordt opgewekt met biomassa in kolencentrales?
In 2018 werd in Nederland ruim 27 miljard kWh elektriciteit opgewekt met steenkool, ruim 24% van de totale elektriciteitsproductie. Met biomassa (alle soorten) werd in 2023 zo’n 7644530 MWh opgewekt, circa 6,3% van de elektriciteitsproductie (CBS Statline 2023). Het is niet bekend welk deel werd opgewekt in kolencentrales en welk deel in “standalone” biomassacentrales (deze stoken uitsluitend biomassa, en geen kolen).
Wat zijn de kosten om biomassa bij te stoken?
De bijstook van biomassa in kolencentrales is één van de duurste opties om CO2-reductie te bewerkstelligen. Per kWh stroomopbrengst is het zelfs meer dan twee keer zo duur als het produceren van windenergie op zee.
Bron: Ron Wit, Eneco 2016, Wie betaalt de rekening van de energietransitie? (Symposium KVGN 17 november 2016)
Subsidies voor bijstoken biomassa
De kolencentrales hebben miljarden subsidie toegekend gekregen om biomassa bij te stoken. In de tabel staan de totaalbedragen per centrale en het subsidiebedrag per te produceren kWh. Deze subsidies lopen volgens de huidige afspraken door tot 2025.
Het doel van deze subsidies is dat het stoken van biomassa tot een vermindering van het gebruik van kolen zal leiden. Dit blijkt echter niet het geval te zijn omdat zolang de prijs van stroom niet stijgt men alleen maar meer stroom gaan gebruiken. Deze subsidies leiden dus niet automatisch tot een reductie in CO2-uitstoot. (KNAW, 2015)
In 2015 ging 40% van SDE-subsidie (subsidie voor de Stimulering van Duurzame Energie) naar kolencentrales voor bijstook biomassa. In 2018 ontvingen de Duitse RWE en het Franse Engie bij elkaar meer dan €2 miljard SDE+ subsidie voor de bijstook van biomassa in hun Nederlandse kolencentrales. De rijksoverheid houdt bij hoe de SDE+ subsidie wordt verdeeld over verschillende vormen van opwekking.
Wat zijn de milieu- en klimaateffecten van het verbranden van biomassa?
Voor de bijstook van biomassa in kolencentrales zijn eigenlijk alleen geperste houtpalletkorrels geschikt. Palletkorrels worden gemaakt van houtkapresten en snoeihout, en in sommige gevallen van hele bomen. Het hout wordt in de palletfabriek versnipperd, gedroogd en geperst tot korrels. In de kolencentrale worden de palletkorrels verder vermalen tot houtpoeder. De groeiende import van houtpalletkorrels afkomstig uit Canada en de VS heeft in 2015 geleid tot de afspraak in het Energie-akkoord dat alle houtige biomassa op termijn FSC-gecertificeerd (uit duurzaam beheerd bos) moet zijn.
Directe emissies
De directe emissies van verbranding van houtige biomassa zijn hoog (1000-1300 gCO2eq/kWh; PBL 2013), hoger dan die van kolen. Omdat deze CO2-emissie later weer wordt opgenomen door nieuw aangeplante bomen, wordt in beleid en regelgeving de directe emissie van biomassa op nul gesteld. Hier is echter veel discussie over want het duurt 20 tot 100 jaar voordat de CO2 voor de gekapte boom weer gecompenseerd is. Tegenstanders van biomassa beargumenteren daarom dat dit te lang duurt voor de klimaatdoelen van 2050. Voorstanders zeggen echter dat het wel een gesloten cyclus is omdat voor elke verstookte boom er één wordt aangeplant. En dat het verstoken van biomassa daarom uiteindelijke klimaatneutraal is. (Nieuwsuur, 2019) Lees hier verder over de lopende beleidsdiscussies.
Indirecte emissies
Een studie van (o.a.) Universiteit Utrecht laat zien dat de indirecte emissies van houtpalletkorrels circa 200 g CO2/kWh bedragen. Het gaat hier om de indirecte emissies, dat wil zeggen niet de emissies van de verbranding zelf, maar de broeikasbijdragen van de emissies van de productie en bijvoorbeeld het transporteren van het hout van Canada naar Nederland. De indirecte emissie wordt niet op nul gesteld, want deze wordt niet gecompenseerd door bosaanplant. Deze indirecte emissie is op zichzelf al heel hoog, circa 17 keer zoveel als de indirecte emissies van windenergie (ca. 12 g CO2/kWh) en 3 keer zoveel als die van zonnepanelen (ca. 68 g CO2eq/kWh).
Ter vergelijking, de officiële lijst emissiefactoren gaat uit van 189 g CO2eq/kWh voor biomassa ongespecificeerd. En op basis van CE Delft is berekend dat de emissie van Canadese houtpalletkorrels 154,8 g CO2eq/kWh en van Nederlands snoeihout 82,8 g CO2eq/kWh bedragen (Ketenemissies warmtelevering, 2016). De ordegroottes van deze studies zijn dus vergelijkbaar wat houtpalletkorrels betreft. (N.B. In al deze studies is nog geen rekening gehouden met de directe emissies waarvan niet zeker is of deze gecompenseerd gaan worden, de daadwerkelijke broeikasbijdrage ligt dus – zeker op de korte termijn – nog hoger).
Andere emissies van het verbranden van biomassa
Naast CO2 komen er ook andere emissies vrij bij het stoken van biomassa. Deze zijn ook anders dan de emissies van kolen. Bij het verbranden van biomassa komen met name meer vluchtige organische stoffen (VOS) vrij. VOS kunnen onder invloed van zonlicht reageren tot ozon (O3). Ozon kan schadelijk zijn voor de natuur, mens en dier.
Bron: CE Delft 2015, Emissiekentallen elektriciteit, Kentallen inclusief upstream emissies.
Ontbossing
Als al de biomassa waarvoor de kolencentrales subsidie toegezegd hebben gekregen, zou bestaan uit houtpelletkorrels dan zou dat kunnen leiden tot het rooien van bijna 2000 km2 bos (KNAW 2015, Visiedocument biobrandstof en hout als energiebronnen). Ter vergelijking: de provincie Utrecht heeft een oppervlakte van 1450 km2. Grootschalige inzet van biomassa kan leiden tot een hele reeks aan nadelige effecten, lees verder in ons dossier Biomassa voor energie, een tricky bussiness.
Biomassa-bijstook in kolencentrales: nodig tijdens de energietransitie?
Is het bijstoken van biomassa in kolencentrales duurzaam?
De directe emissie van het verstoken van houtige biomassa ligt hoger (1000-1300 gCO2eq/kWh; PBL 2013) dan die van kolen (ca. 800 gCO2eq/kWh). Het korte termijneffect van biomassa bijstook is dus negatief in vergelijking met kolen zonder bijstook. Ook als voor elke verstookte boom er een nieuwe wordt aangeplant, duurt het 20-100 jaar tot de uitgestoten CO2 weer is gecompenseerd. Kijken we naar klimaatbeleid op korte termijn (voor de EU 25% CO2-reductie in 2020, 40% CO2-reductie in 2030 en 80% CO2-reductie in 2050) dan draagt biomassa-bijstook daar niet aan bij. Integendeel, biomassa bijstook zorgt voor een extra bijdrage aan het klimaatprobleem op korte termijn omdat het juist een hele hoge uitstoot heeft. Het merkwaardige is dus dat het bijstoken met biomassa niet helpt om op korte termijn de CO2-emissie te reduceren, maar er wel subsidies naartoe gaan.
Voor de lange termijn is de gedachte dat de toepassing van houtige biomassa klimaatneutraal is. Voor elke boom die in de oven belandt, wordt een nieuwe boom aangeplant, die neemt CO2 op uit de lucht en na 20 tot 100 jaar is de boom volgroeid en heeft hij alle CO2 opgenomen uit de lucht die bij de verbranding was vrijgekomen. Om die reden wordt de directe emissie van biomassaverbranding in beleid- en regelgeving kunstmatig op nul gezet.
Ook als we deze directe emissie niet meerekenen, zijn de emissies van de biomassa-bijstook toch nog steeds te hoog te noemen. In een moderne kolencentrale (46% efficiëntie) en 25% biomassa-bijstook ligt de gecombineerde emissie van kolen/biomassa op 605 gCO2eq/kWh. Dat is nog altijd twee keer zoveel als het beste fossiele alternatief, een aardgas gestookte centrale met warmtekrachtkoppeling (298 gCO2eq/kWh). En vijftig keer zoveel als de broeikasbijdrage van windenergie (12 gCO2eq/kWh).
Is het duurzaam te maken?
De emissies van kolencentrales, zelfs als die biomassa bijstoken, zijn eenvoudigweg te hoog. Meestook van hout leidt niet tot innovatie en de bijdrage aan de vermindering van CO2-uitstoot is onzeker. Het is geen effectieve manier om de uitstoot van broeikasgas te verlagen. Kolencentrales hebben geen toekomst in de duurzame energievoorziening.
Als er al houtige biomassa wordt ingezet voor energieproductie, dan kan dat het beste in standalone biomassacentrales die alleen warmte produceert omdat dat de meeste efficiënte omzetting van de energie is. Bijstook van biomassa in kolencentrales is geen efficiënte manier van het benutten van de energiewaarde. Maar dan nog kan hout eerst gebruikt worden als bijvoorbeeld bouwmateriaal, dan hergebruikt worden als vezelmateriaal, waarna alsnog de calorische waarde benut kan worden. Lees hier meer over cascadering van hout.
Zijn kolencentrales met biomassa-bijstook nodig tijdens de energietransitie?Nee, kolencentrales met biomassa-bijstook, zijn niet nodig om de periode te overbruggen tot we zijn overgegaan naar een volledig duurzaam energiesysteem. Een groot deel van de kolencentrales kunnen in principe per direct worden afgeschakeld, omdat er voldoende productiecapaciteit voorhanden is in de vorm van aardgascentrales, die nu tijdelijk in de mottenballen staan (ze staan uit).
Voor de overgangsperiode naar 100% fossielvrij zijn er diverse energiescenario’s ontwikkeld waaruit blijkt dat een pakket van wind, zon en biowarmte volledig voldoet om onze energiebehoefte te dekken. CE Delft rekende in opdracht van Natuur & Milieu en Eneco uit dat een dergelijk pakket 600 miljoen euro goedkoper is dan kolencentrales met biomassa-bijstook, tot drie keer zoveel banen leidt, én tot een goedkopere energierekening (Natuur & Milieu, 2016)
Wordt stroom opgewekt met bijstook met biomassa uit kolencentrales groene stroom genoemd?
Ja, dat wordt officieel tot de groene stroom gerekend. Als u groene stroom geleverd krijgt van een energiemaatschappij die ook kolencentrales heeft, dan is er een goede kans dat uw stroom afkomstig is uit een kolencentrale die biomassa bijstookt. Bovenstaand verhaal laat zien dat WISE deze groene stroom helemaal niet zo groen vindt.
Kies voor echte groene stroom, voor stroom van zon en wind! Stap nu over van energieleverancier!
Wat vindt WISE?
Het bijstoken van biomassa in kolencentrales is op korte termijn schadelijker dan het gebruik van de meeste fossiele brandstoffen. Daarnaast zijn de CO2-emissies van het verbranden van kolen erg hoog. Aardgascentrales stoten minder CO2 uit dan een kolencentrale met biomassa! Daarom vindt WISE dat de bijstook van biomassa moet stoppen en dat kolencentrales gesloten moeten worden. Lees verder ons standpunt in -> Stroomdossier Kolen
WISE vindt dat biomassa zo min mogelijk gebruikt moet worden in de energietransitie en daarna. Als we biomassa willen benutten voor energieopwekking dan is het het beste om dat te doen in een standalone biomassacentrale die warmte produceert omdat hier de energie het meest efficiënt wordt omgezet. Om daadwerkelijk een bijdrage te leveren aan het klimaatprobleem, en tegelijk verdringingseffecten op landbouw en natuur te voorkomen, blijft het wel enorm oppassen geblazen: een positieve impact is zeer afhankelijk van de soort biomassa die in de centrale als brandstof gebruikt wordt, en waar deze vandaan komt. Lees verder in ons -> Stroomdossier Biomassa standalone
Verder kan het meeste hout beter eerst worden gerecycled naar een hoogwaardig product voordat het verbrand wordt. Pas als een product van hout niet meer gerecycled kan worden, kan het worden opgestookt als biomassa. Lees hier meer over -> de cascadering van hout.
Onze conclusie: kolencentrales kunnen en moeten gesloten worden. Het bijstoken van biomassa maakt een kolencentrale niet duurzaam. De miljarden subsidie voor biomassa-bijstook kunnen beter besteed worden aan echte duurzame oplossingen zoals energiebesparing en energie uit zon en wind.
Vind jij ook dat kolencentrales dicht moeten? Lees verder wat jij zelf kan doen:
Doe mee en draag bij aan een groenere stroomvoorziening!
Wat kan jij doen?
