In het Zeeuwse Borssele heeft Nederland nog één kerncentrale staan waarmee elektriciteit wordt opgewekt. De centrale wordt geexploiteerd door de ElektriciteitsProduktiemaatschappij Zuid-Nederland, kortweg EPZ. Het bedrijf zelf is weer een dochteronderneming van twee bedrijven, PZEM (70%) en RWE (30%).

De kerncentrale Borssele heeft een vermogen van 485 MW en is goed voor ca. 3% van de Nederlandse elektriciteitsproductie.  Dit jaar, 2023, is de centrale 50 jaar in gebruik. Het is de eerste commerciële kerncentrale in Nederland, gebouwd om een ‘energieslurper’, de aluminiumfabriek van (toen nog) Pechiney, van gesubsidieerde stroom te voorzien.  Hij is economisch afgeschreven  – dat wil zeggen, de hoge bouw- en opstartkosten van de dure centrale zijn alweer terugverdiend  – en dus zouden RWE en PZEM in principe flink kunnen verdienen aan de verkoop van de opgewekte elektriciteit. Door de sterk gewijzigde omstandigheden in de (Europese) energiemarkt gebeurt dat wisselend. Jarenlang werd er fors verlies geleden, door de gestegen energieprijzen is dat een kleine winst geworden.

Geschiedenis Borssele

Met de sluiting van de kerncentrale in Dodewaard (in 1997) en een besluit van de 2e Kamer in 1994 om de kerncentrale Borssele in 2003 te sluiten leek er een einde te komen aan het gebruik van kernenergie voor de opwekking van elektriciteit in Nederland. Maar de centrale in Borssele draait nog steeds. 

De politiek heeft zich vele malen gebogen over de vraag wanneer de centrale dicht moet. Omdat diezelfde politiek de energiemarkt vergaand geliberaliseerd heeft kan ze dat bijna niet meer zelf bepalen. In 1994 werd er een afspraak gemaakt tussen toenmalig Minister van Economische Zaken Hans Wijers (D66) en de sector; de centrale zou in 2004 gesloten worden. Omdat eerst nog moest worden geïnvesteerd in verbetering van de veiligheid werd afgesproken dat de eigenaren bij sluiting zouden worden gecompenseerd met 32 miljoen euro. Maar de eigenaren zijn zich in de jaren daarna met succes gaan verzetten tegen de afspraken en sluiting werd op de lange baan geschoven. 

Eerst werd sluiting al opgeschoven naar 2013 en daarna zwichtte Staatssecretaris Van Geel (CDA) volledig voor het dreigement van juridische actie door de eigenaren van de kerncentrale en sloot een convenant waarin werd geaccepteerd dat Borssele tot 2033 openblijft.  In 2005 vroeg Staatssecretaris Van Geel (CDA) aan een bekende milieuconsultant om te onderzoeken of het mogelijk zou zijn een compromis te vinden tussen enerzijds het besluit om de kerncentrale te sluiten en het verzet van de eigenaren van de reactor tegen een – in hun ogen – vroegtijdige sluiting. Jan Paul van Soest werd in opdracht van de regering op pad gestuurd om een compromis uit te werken. Het resultaat van zijn onderzoek, het rapport ‘De kern van de discussie‘, vormde de basis voor het convenant dat uiteindelijk in 2006 werd gesloten.  De kerncentrale heeft nu een vergunning tot 2033, maar in provinciale en landelijke politiek is er al sprake van een zogenaamde levensduurverlenging na dat jaar.

Waarom moet Borssele dicht?

Oude kernreactoren hebben te maken met verouderingseffecten en verhoogde stress. Daardoor is de kans op ongelukken toegenomen. Een dichtbevolkt land als Nederland komt dan in een noodsituatie voor onoverkomelijke problemen te staan. 

Bovendien, hoe ouder de centrale, hoe meer gebreken. Hoe meer geld er dus nodig is om de centrale aan de hoogste veiligheidseisen te laten voldoen. Naast de investeringen nodig om de centrale veilig te houden, is er ook geld nodig om de kerncentrale uiteindelijk te slopen en het radioactieve ontmantelingsafval op te bergen. Daar wordt voor gespaard in het zogenaamde amoveringsfonds. De kerncentrale gaat er vanuit dat een bedrag van rond de 700 miljoen voldoende zal zijn. Er zijn in de wwereld nog nauwelijks ervaringen met het slopen van kerncentrales. In Duitsland wordt er gewerkt aan de ontmanteling van de reactoren in Greifswald, maar nu al is bekend dat de kosten veel malen hoger zulen uitkomen.

Het argument voor zogenaamde ‘leveringszekerheid’ wordt vaak genoemd als reden de centrale langer open te houden. Omdat het niet altijd waait en ook de zon wel eens achter een wolk zit, zou Borssele open moeten blijven. Het betreft echter een kleine centrale waarvan de capaciteit vrij gemakkelijk door andere bronnen kan worden opgevangen.  

In de afgelopen jaren is gebleken dat kernenergie duur is en afval oplevert waar we geen raad mee weten. Investeren in duurzame energie (zon en wind) en buffersystemen is slimmer dan het oplappen van een oude kerncentrale. Dat is de richting die we op moeten gaan. Reden voor WISE om campagne te voeren voor een veilige, schone en duurzame toekomst. 

Risico’s Borssele 

Aan de hand van theoretische modellen worden kansberekeningen gemaakt: hoe vaak kan in theorie een ernstig ongeluk plaatsvinden in een kerninstallatie? Deze kwestie is kennelijk niet eenvoudig want er worden vele tientallen verschillende antwoorden op gegeven, die voortdurend weer worden bijgesteld in positieve of negatieve richting. In feite doet het er ook niet veel toe of een ramp in theorie eens in de duizend of tienduizend jaar zal plaatsvinden. Veel belangrijker is dat dergelijke ongelukken al hebben plaatsgevonden, dat ze absoluut niet uit te sluiten zijn.  En dat de gevolgen zo vernietigend kunnen zijn dat het risico eigenlijk niet genomen zou mogen worden. De nucleaire industrie blijft beweren dat de kans op een ernstig kernsmelting miniem is en dat het maar eens in de 100.000 jaar kan plaatsvinden. Gek genoeg is het in de afgelopen 50 jaar al meerdere keren grondig misgegaan…Harrisburg, Tsjernobyl, Fukushima …  De kans op menselijk falen (oorzaak van de ongelukken in Harrisburg en Tsjernobyl) is bijvoorbeeld niet te berekenen. 

Rampenplannen 

Een dichtbevolkt land als Nederland komt in een noodsituatie voor onoverkomelijke problemen te staan. Elke gemeente met een nucleaire installatie binnen haar grenzen heeft een uitgebreid rampenplan. Bij tijd en wijle worden deze op heel kleine schaal beproefd. Zelfs oefeningen met geïnstrueerde mensen lopen meestal volledig in het honderd. Waar de installatie ook staat, bij een beetje ongunstige wind moeten er al gauw een miljoen mensen verplaatst kunnen worden. Het is volstrekt irreëel te veronderstellen dat een dergelijke operatie in korte tijd mogelijk is. Om de grote paniek en chaotische vlucht van mensen de baas te kunnen zullen leger en politie op grote schaal ingezet moeten worden.  De overheid zou er goed aan doen op dit punt eerlijk te zijn: effectieve evacuatie (het werkelijk in veiligheid brengen van mensen) is na een kernramp in Nederland onmogelijk. 

Levensduurverlenging

Begin 2022 kondigde het kabinet Rutte aan dat de huidige kerncentrale na 2033 opengehouden moest worden. Dat zou nodig zijn om stroom te garanderen voor als de zon niet schijnt of de wind niet waait. Daarmee wordt het idee gewekt dat kernenergie flexibel is in te zetten op die momenten dat je stroom nodig hebt. Het tegendeel is het geval, de kerncentrale van Borssele draait als een soort basislast.  Maar in 2035 is het al de bedoeling dat de stroom grotendeels wordt voorzien door duurzame bronnen zoals zon en wind. Dan is de kerncentrale dus helemaal niet meer nodig.  Het is daarom in de ogen van WISE niet zinnig om in te zetten op levensduurverlenging.

Twee nieuwe kernreactoren

Naast het langer openhouden van de bestaande kerncentrale Borssele is de regering ook nog van plan om twee nieuwe reactoren te bouwen. Onderzocht wordt of Borssele daarvoor de beste plek is. Het lijkt erop dat de regering dat inderdaad zo ziet. Inmiddels zijn de bewoners van Borssele wakker geworden en beginnen steeds meer mensen zich uit te spreken tegen de komst van twee extra kernreactoren. Onder andere de lokale groep BorseletotdeKern  laat op tal van manieren van zich horen. Net als bij de levensduurverlenging geldt ook hier dat kernenergie geen goed idee is in een systeem met overwegend zonnestroom en windenergie. Dan heb je een flexibele vorm nodig. Met batterijen, waterstof, maar ook betere spreiding van de vraag, energiebesparing en import van stroom als we tekort stroom hebben is die flexibiliteit prima – en vooral veel goedkoper- te regelen.

Meer lezen over Borssele  

• “Kan Borssele langer open blijven?”  met daarin een overzicht van alle vragen die beantwoord moesten worden om tot een goede afweging te komen. (juli 2002)
• “Uitvoering Borssele Convenant . In 2006 werd er een convenant gesloten tussen de Rijksoverheid en de toenmalige eigenaren van Borssele (Delta en Essent). Daarin werd onder andere afgesproken dat de eigenaren extra geld in duurzame energie zouden steken. Wat is er van die afspraken terecht gekomen? (oktober 2013) 
• ”Rapport Verlengde Opening Borssele”.  In opdracht van Greenpeace schreef het onderzoeksbureau Profundo een analyse over een verlenging van de openstelling van Borssele. Het Ministerie van VROM schreef een commentaar op het Profundorapport dat als bijlage naar de fracties in de Tweede Kamer werd gestuurd voor een van de vele debatten over de toekomst van Borssele. 
• ”Fact-sheet Kerncentrale Borssele”. Om de zaak een beetje in het juiste perspectief te plaatsen is het goed om wat basisgegevens over Borssele te kennen; type, capaciteit, brandstofverbruik enzovoort. In dit document is dat allemaal op een rij gezet.   
• Een analyse van Spring Associates over het vervroegd sluiten van Borssele  160929 KCB_Spring_Associates
• Over de geschiedenis van Borssele
• Een lijst met een Overzicht storingen kerncentrale Borssele
• De wurgcontracten, waarmee Borssele een zware boete zou krijgen bij vervroegde sluiting, Borssele en de verliesgevende handel in plutonium
• Moeter er twee nieuwe kerncentrales komen? Wise vindt dat totaal onverantwoord. Lees hier onze reactie op het regeerakkoord.

Update  augustus 2023