Kolencentrales moeten zo snel mogelijk sluiten om nog onder de 1,5 graad opwarming te blijven. Door de ‘wet verbod op kolen’ sluiten al onze kolencentrales in 2030, en de Amercentrale al in 2025. Maar als niet óók de vrijgekomen emissierechten uit de markt gehaald worden, worden die gewoon door andere bedrijven gebruikt om uit te stoten. Niet alleen de centrales moeten dicht, ook de bijbehorende CO2-rechten uit het ETS moeten in veilingmindering worden gebracht.

De oproep van WISE aan de overheid: Haal de uitstootrechten van de Amercentrale uit de markt! Alleen als er naast het sluiten van de centrales ook de CO2-rechten worden vernietigd heb je echte klimaatwinst

1 Hoe zit dit precies?
2 Heeft Brussel niet nagedacht over dit probleem?
3 Wat doet het Market Stability Reserve?
4 Wat kunnen lidstaten zelf doen?
5 Om hoeveel rechten gaat het?
6 Is dit een rendabele methode?
7 Is het niet handiger om dit Europees-breed te doen?
8 Kan ik zelf iets doen? 

1. Hoe zit dit precies? 

Binnenlandse klimaatmaatregelen die ogenschijnlijk goed werken, kunnen vanwege de grillen van de internationale markt averechts uitpakken. In dit geval is het de Europese markt voor uitstootrechten oftewel het Europese emissiehandelssysteem (ETS), dat roet in het eten gooit. De EU verplicht bedrijven uit onder meer de elektriciteitssector, de raffinage-industrie, de chemische industrie en de metaalsector sinds 2005 tot het afkopen van hun CO2-uitstoot met zogenoemde emissierechten. De totale hoeveelheid beschikbare rechten op de markt bepaalt de totale uitstootruimte van de energie-intensieve bedrijven, waarbij de prijs sterk afhankelijk is van vraag en aanbod. 

Hoewel het uitbannen van kolen dringend en noodzakelijk is om de doelstellingen uit het Parijs-akkoord te halen, kan het paradoxaal genoeg slecht uitpakken voor de gezamenlijke Europese klimaatactie via het emissiehandelssysteem. Het ‘waterbedeffect’ leidt tot een daling van de vraag en de prijs van emissierechten, maar niet tot minder emissies. 

2. Heeft Brussel niet nagedacht over dit probleem? 

Jawel. Want niet alleen in Nederland sluiten kolencentrales. Overal in Europa worden plannen gemaakt om centrales te sluiten. Carbon Market Watch becijferde in 2022 dat 2,22 miljard overtollige vergunningen (die 2.220 Mt CO2 vertegenwoordigen) tussen 2021 en 2030 de Europese emissiemarkt betreden. Tegen 2040 zijn dit er 6,18 miljard. Met crashende ETS-prijzen tot gevolg. 

Om te zorgen dat er niet heel veel extra rechten op de markt vloeien zien ze in Brussel twee oplossingen. 1) Het market stability reserve (MSR) kan overtollige rechten uit de markt halen 2) Ze moedigen lidstaten aan de rechten uit de markt te halen. En met ‘ze’ bedoelen we de Raad, de Europese commissie en het Parlement. Zij hebben allemaal ingestemd met de laatste herziening van het ETS waarin ze lidstaten oproepen deze rechten uit de markt te halen.

3. Wat doet het Market Stability Reserve?

Het MSR is in het leven geroepen omdat door de economische crisis onbedoeld een groot overschot aan rechten ontstond waardoor de prijs lang heel laag is gebleven. Het MSR is sinds 2019 in werking en haalt jaarlijks een bepaald percentage van de overtollige rechten uit de markt. Tot 2030 is dit 24% van het totaal rechten in omloop boven de 1096 miljoen en daarna wordt dit 12%. 

Het MSR is opgericht om fouten uit de beginfase te corrigeren maar is niet bedoeld om toekomstige overschotten op te vangen. Als er zoveel centrales vanwege wetgeving gaan sluiten moet je het probleem van het overschot aan rechten ook met beleid oplossen en niet aan de markt overlaten. 

4. Wat kunnen lidstaten zelf doen?

Volgens Artikel 12 lid 4 van de ETS Directive mogen lidstaten hun veilingsvolumes verminderen in overeenstemming met het aantal emissierechten dat bij de sluiting van energiecentrales niet wordt gebruikt. Die emissies kunnen niet meer worden uitgestoten door andere groot-vervuilers in Europa. Op die manier voorkom je dat een grote hoeveelheid emissierechten terugvloeit naar de markt. In de meest recente herziening heeft de Europese commissie de bewoording nog eens aangescherpt. Het is niet alleen mogelijk voor lidstaten om deze rechten niet te veilen, het wordt juist aangemoedigd: “strongly encouraged to do so” 

5. Om hoeveel rechten gaat het? 

Kolencentrales staan bovenaan de EU-lijst van uitstoters. Ook in Nederland zijn kolencentrales grote vervuilers. De CO2-uitstoot van de 4 kolencentrales was in 2022 vrijwel op hetzelfde niveau gebleven als in 2021. In totaal stootten de kolencentrales 7,1 Mton CO2 uit in 2023 en waren daarmee verantwoordelijk voor zo’n 12% van de totale Nederlandse CO2-uitstoot binnen het ETS.

7,1 Mton CO2 komt neer op 7,1 miljoen CO2-rechten. De Amercentrale, die dit jaar voor het laatst kolen zal verstoken, stootte in 2023 iets meer dan 0.5 Mton CO2 uit. Met een gemiddeld ETS-prijs in 2023 van € 83,15 komt dit neer op een bedrag van ongeveer 45 miljoen euro (590 miljoen euro voor alle kolencentrales bij elkaar) misgelopen inkomsten. Dit is een vrij goedkope manier om te voorkomen dat zoveel tonnen CO2 de lucht in gaan, maarmee je dus directe klimaatwinst oogst. ‘Misgelopen inkomsten’ klinkt negatief, maar Nederland is sowieso verplicht om dit geld aan klimaatbeleid te besteden. Wat ons betreft is het een effectieve manier van middelen inzetten om uitstoot te voorkomen. Het is niet voor niets dat Brussel deze maatregel aanmoedigd. 

6. Is dit een rendabele methode? 

Concreet betekent het dat een bepaalde hoeveelheid emissierechten niet wordt geveild. Op korte termijn is dit inkomstenderving door teruglopende overheidsinkomsten uit veilingopbrengsten. Echter, een overschot aan rechten zal de prijs van rechten laten dalen wat zorgt voor minder inkomsten en een verminderde prikkel voor bedrijven om te verduurzamen. Het is goed om er bij andere landen op aan te dringen ook gebruik te maken van deze regeling, zodat landen hun acties coördineren en de intrekking van vergunningen door lidstaten een opwaartse druk op de ETS-prijs uitoefent.  

Tot slot is het belangrijk te onthouden dat het EU ETS primair bedoeld is als klimaatinstrument. Het feit dat lidstaten hiermee inkomsten kunnen genereren om vervolgens te investeren in klimaatactie is een grote kracht van het systeem, maar slechts bijzaak. Het ETS heeft tenslotte als doelstelling om de CO2-uitstoot terug te brengen naar nul, wat ook zal leiden tot een vermindering van de inkomsten, naar uiteindelijk nul. 

7. Is het niet handiger om dit Europees-breed te doen? 

In de laatste herziening van het ETS heeft de Europese commissie de regeling iets scherper geformuleerd. In plaats van dat het ‘mag’ wordt lidstaten nu ‘aangemoedigd’ om de CO2-rechten uit de markt te halen. Helaas is het geen verplichting, want dan zouden alle landen het doen. Als Nederland de rechten uit de markt haalt, kunnen zij een voorbeeld zijn voor andere landen. We zijn een relatief rijk land met niet heel kolencentrales. Als een land het kan doen, zijn wij het! Duitsland heeft ook beleid om de ETS-rechten van sluitende kolencentrales uit de markt te halen, in ieder geval voor de rechten die niet door het MSR worden opgenomen. Waarschijnlijk moeten ze in mei aan de Europese Commissie rapporteren om hoeveel rechten dit gaat. WISE zal dit goed in de gaten houden.

8. Kan ik zelf iets doen?

• Teken onze petitie.
• Steun onze crowdfunding 

Heb je niet het geduld op om de politiek te wachten? Dan kun je via ons ook alvast zelf rechten uit de markt halen! Via onze campagne Carbonkiller kun je rechten vernietigen en zo de uitstootruimte voor de industrie verkleinen. Vernietig hier CO2-rechten!