De landbouw- en voedingssector staam voor grote uitdagingen als gevolg van haar bijdragen aan én blootstelling aan de toenemende mate van klimaatverandering. Tegelijkertijd is het één van de weinige sectoren waar Europa nog geen klimaatbeleid voor heeft gemaakt waarmee het in lijn is met de doelen om als continent klimaatneutraal te worden. In dit artikel bespreken we de mogelijkheden voor een emissiehandelssysteem, dat een prijs zet op uitstoot van broeikasgassen in de landbouw. 

Wat is een emissiehandelssysteem? 

Het Europese emissiehandelssysteem (EU ETS) zorgt voor een prijs op de CO2-uitstoot van de grote bedrijven binnen de industrie, energiesector, lucht-en scheepvaart. Dit is een van de belangrijkste beleidsinstrumenten van de Europese Unie om de uitstoot naar beneden te krijgen. Het ETS dekt ongeveer 40% van de totale uitstoot. Binnenkort wordt ook de uitstoot van transport en het verwarmen van huizen en gebouwen beprijst, middels het ETS 2. Zou het slim zijn om ook voor de landbouw een ETS op te tuigen, een zogenaamd Agri-ETS? En wat zijn daarvan de voor-en nadelen? 

Landbouw

Landbouw is verantwoordelijk voor 12% van de totale uitstoot van broeikasgassen in de EU. Bij ongewijzigd beleid is dit in 2040 50%, en in 2050 zelfs 70%. Dat het nodig is om hier extra beleid om te voeren moge duidelijk zijn. In Brussel wordt steeds vaker gesproken over beprijzing, en mogelijk een emissiehandelssysteem voor de landbouw, vooral gezien de rol van de sector in de uitstoot van broeikasgassen zoals methaan (uit vee) en stikstofoxiden (uit mest). 

Voor- en nadelen van een Agri-ETS 

Voordelen: 

• Stimuleren van verduurzaming: Een emissiehandelssysteem kan boeren een financieele prikkel geven om hun uitstoot te verlagen. 

• Marktwerking: In plaats van strikte overheidsregulering, zou een handelssysteem flexibeler kunnen zijn en boeren in staat stellen om hun eigen aanpak te kiezen om emissies te verminderen. 

• Gelijk speelveld: Door de uitstoot duurder te maken, kan het bijdragen aan eerlijke concurrentie tussen boeren die hun emissies wel internaliseren. 

Nadelen: 

• Complexiteit: De landbouw is erg divers, en het meten van emissies per boerderij kan technisch en administratief ingewikkeld zijn. Dit zou kunnen leiden tot hoge kosten voor implementatie en toezicht. 

• Kleine boeren: Kleine bedrijven zouden harder getroffen kunnen worden door de kosten van deelname aan zo’n systeem, tenzij er voldoende steun en flexibele regelingen zijn. 

• Verlies van biodiversiteit: Als de nadruk te veel ligt op emissie-reductie zonder aandacht voor andere milieuaspecten, zou dit het ecosysteem kunnen schaden (bijvoorbeeld door monoculturen of verlies van graslanden). 

• Het komt te laat: Voordat de Europese Commissie een dergelijk systeem heeft opgetuigd en het goed geimplementeerd is zijn we jaren verder. Er zijn snellere en simpelere oplossingen, zoals bijvoorbeeld het ‘zeven vinkjes plan’ van Urgenda waarbij boeren extra geld krijgen als ze zeven maatregele nemen die direct bijdraagt aan biodoversiteit, betere natuur en minder uitstoot. 

Wat zijn andere discussiepunten?

Als er een ETS voor de landbouw gaat komen moet er geleerd zijn van het ETS 1 en ETS 2. Zo stellen milieuorganisaties dat er geen gratis rechten uitgedeeld mogen worden en dat landbouwproducten onder CBAM moeten vallen. Dit is het Carbon Border Adjustment Mechanism, dat ook voor een prijs op de uitstoot van import zorgt. Zo ondervinden onze boeren geen hinder van oneerlijke concurentie met boeren buiten de EU. 

Er is ook discussie over de veilinginkomsten van de CO2-rechten. Dit zou volgens WISE gebruikt moeten worden om boeren te helpen verduurzamen en voor inkomsten ondersteuning voor armste huishoudens zodat hogere voedselprijs voor hen betaalbaar blijft. 

Wat voor ETS? 

We hebben al een ETS 1 en ETS 2. Zou de landbouw onder één van deze systemen kunnen vallen, of zou er een nieuwe ETS in het leveren geroepen moeten worden? En wie precies, de boeren, of de slachthuizen?  En welke uitstoot precies? 

Green Transition Denmark denkt dat een ETS voor de landbouw goed zou werken. Het is een effectief en kostenefficiente manier om verduurzaming te stimuleren. Zij hebben onderzoek gedaan en zeggen het volgende: 

• Het gebruik van fossiele brandstoffen moet net zoals alle fossiele inzet in gebouwen en transport vallen onder ETS 2. 

• De niet-CO2-broeikasgassen vallen onder ETS 1 

• Niet vernatte-veengronden moeten betalen voor minimaal 10 ton CO2-uitstoot onder ETS 1 

• Er moet een down stream ETS komen voor kleine boeren 

Andere europese NGO’s pleiten voor een downstream Agri-ETS voor slachterijen en zuivelfabrieken (met uitzondering van biologische bedrijven) en een CBAM importheffing op vlees en zuivel. Volgens hun kan dit in 2040 zo’n 108 Mton CO2 eq reductie opleveren (40%) en in 2050 zelfs 201 Mton reductie (80%). Daarnaast kan een btw-differentiatie op voedsel in de EU (0% btw op groente en fruit en hoogste btw op vlees en zuivel) veel klimaatwinst opleveren (63 Mton CO2 eq reductie per jaar), net als een verbruiksbelasting op vlees (true pricing) in alle EU landen (120 Mton CO2 reductie). 

Wat vindt WISE? 

Wat vindt het belangrijk dat er ook voor de landbouw goed klimaatbeleid komt. Dit moet de uitstoot verminderen en boeren duidelijkheid geven. Een goed ontworpen emissiehandelssysteem zou boeren niet alleen moeten dwingen om hun uitstoot te verlagen, maar hen ook ondersteunen bij het verduurzamen. Bijvoorbeeld met hulpmiddelen, innovaties en financiële prikkels om de transitie naar een duurzamere landbouw te maken.  

Omdat de klimaatcrisis urgent is, is WISE kritisch op de invoering van een nieuw ETS. Als er maatregelen genomen kunnen worden die sneller en simpeler zijn heeft dat onze voorkeur. WISE pleit ervoor zo snel mogelijk maatregelen te nemen, desnoods nationaal, in plaats van dat men op Europa gaat wachten. Wij blijven de discussie volgen.