In de stroomdossiers legt WISE uit hoe het precies zit met groene stroom en grijze stroom. In dit dossier gaan we in op de welke rol biomassa (houtstook) speelt in de energietransitie en of dat een goed idee is.

1. Welk deel van onze elektriciteit wordt opgewekt met houtstook in kolen- en biomassacentrales?

Met biomassa (alle soorten) werd in 2023  zo’n 7644530 MWh opgewekt, circa 6,3% van de elektriciteitsproductie (CBS Statline 2023). Het is niet bekend welk deel werd opgewekt met het bijstoken in kolencentrales en welk deel in “standalone” biomassacentrales (deze stoken uitsluitend biomassa, en geen kolen).

Naast elektriciteit wordt er ook biomassa verbrand voor warmte of productieprocessen.

2. Wat zijn de milieu- en klimaateffecten van het verbranden van biomassa?

a. Directe emissies

De CO2-uitstoot van het verbranden van houtige biomassa is hoog. De directe emissie bij verbranding ligt op 1.000-1.300 g CO2eq/kWh (PBL 2013). Hoe hoog de bijdrage van deze emissie is aan het broeikaseffect is afhankelijk van de herkomst en het soort biomassa (maagdelijke grondstof, reststof, afvalstof). In het huidige beleid worden de directe emissie van biomassa echter niet meegeteld en standaard op nul gezet. Het idee hierachter is dat de uitstoot zal worden gecompenseerd door het aanplanten van nieuwe bomen.

WISE, en vele wetenschappers, vinden het onterecht dat biomassa als groene stroom wordt bestempeld. Biomassa is niet CO2-neutraal. De gedachte dat er sprake is van een kortcyclische koolstof-keten (C02 die vrijkomt bij het verstoken van hout wordt weer opgenomen door de nieuw aangeplante bomen) is veel te optimistisch. Ten eerste is het nog maar de vraag of deze bomen daadwerkelijk geplant worden. Ten tweede duurt het decennia of eeuwen voordat een nieuw aangeplante boom zo ver gegroeid is om de vrijgekomen C02 weer op te nemen (ook wel de ‘koolstofschuld’). Dit proces duurt te lang met het oog op de klimaatdoelen voor 2050. Verder is het ook geen gesloten cyclus want er treden verliezen op bij het verbranden van biomassa en  bijvoorbeeld bij het transport. Alleen in hele specifieke gevallen pakt stroomopwekking met hout gunstig uit, maar ook dan zou de CO2-uistoot berekend en belast worden.​ Voor meer hierover zie ons dossier Biomassa voor energie: een tricky business

b. Indirecte emissies

Indirecte emissies zijn de uitstoot die vrijkomt bij de gehele cycus, bijvoorbeeld bij de productie en het transport. Bij de meest gebruikte brandstof voor standalone centrales, Nederlandse snoeihoutchips, zijn de indirecte emissies circa 83 g CO2eq/kWh (toelichting), afhankelijk van bewerkingsstappen, transportafstanden en wijze van transport. Ter vergelijking: de indirecte emissies van stroom uit windmolens (12 gCO2eq/kWh) en zonnepanelen (68 g CO2eq/kWh) zijn lager. (IPCC, 2011) Verder hebben deze vormen geen directe emissies bij het opwekken van energie. Dus naast de (hoge) directe emissies van biomassa, waarvan het niet zeker is of ze gecompenseerd worden, zijn de indirecte emissies ook al hoger dan die van andere duurzame vormen van energie als wind en zon.

c. Andere uitstoot

Bij het verbranden van houtige biomassa komen er naast CO2 ook andere schadelijke stoffen vrij. Deze zijn ook anders dan de emissies van kolen. Bij het verbranden van biomassa komen met name meer vluchtige organische stoffen (VOS) vrij. VOS kunnen onder invloed van zonlicht reageren tot ozon (O3). Ozon kan schadelijk zijn voor de natuur, mens en dier.

Bron: CE Delft 2015, Emissiekentallen elektriciteit, Kentallen inclusief upstream emissies. 

d. Ontbossing

Grootschalige inzet van biomassa kan leiden tot een hele reeks aan nadelige effecten, lees verder in ons dossier Biomassa voor energie, een tricky bussiness.

Een bos dat regelmatig gekapt wordt legt minder CO2 vast dan een bos dat met rust gelaten wordt. Bij volledige kaalkap kan ook CO2 die was opgeslagen in de grond vrijkomen.  Deze CO2-emissie wordt niet meegenomen in de berekening van de broeikasgasbalans. Los van het CO2-vraagstuk zorgt ontbossing, en de aanplanting van productiebossen vrijwel altijd voor biodiversiteitsverlies.

3. Is houtige biomassa nodig tijdens de energietransitie?

De directe emissie van het verstoken van houtige biomassa ligt hoger (1000-1300 gCO2eq/kWh; PBL 2013) dan die van kolen (ca. 800 gCO2eq/kWh). Het korte termijneffect van biomassa bijstook is dus negatief in vergelijking met kolen zonder bijstook. Ook als voor elke verstookte boom er een nieuwe wordt aangeplant, duurt het 20-100 jaar tot de uitgestoten CO2 weer is gecompenseerd. Kijken we naar klimaatbeleid op korte termijn (voor de EU 25% CO2-reductie in 2020, 40% CO2-reductie in 2030 en 80% CO2-reductie in 2050) dan draagt biomassa-bijstook daar niet aan bij. Integendeel, biomassa bijstook zorgt voor een extra bijdrage aan het klimaatprobleem op korte termijn omdat het juist een hele hoge uitstoot heeft.

In een moderne kolencentrale (46% efficiëntie) en 25% biomassa-bijstook ligt de gecombineerde emissie van kolen/biomassa op 605 gCO2eq/kWh. Dat is nog altijd twee keer zoveel als het beste fossiele alternatief, een aardgas gestookte centrale met warmtekrachtkoppeling (298 gCO2eq/kWh). En vijftig keer zoveel als de broeikasbijdrage van windenergie (12 gCO2eq/kWh).

4. Is biomassa duurzaam te maken?

Meestook van hout leidt niet tot innovatie en de bijdrage aan de vermindering van CO2-uitstoot is zoals gezegd zeer discutabel. Het is geen effectieve manier om de uitstoot van broeikasgas te verlagen. Biomassacentrales voor stroomproductie hebben geen toekomst in de duurzame energievoorziening.

Als er al houtige biomassa wordt ingezet voor energieproductie, dan kan dat het beste in standalone biomassacentrales die alleen warmte produceert omdat dat de meeste efficiënte omzetting van de energie is. Maar dan nog kan hout eerst gebruikt worden als bijvoorbeeld bouwmateriaal, dan hergebruikt worden als vezelmateriaal, waarna alsnog de calorische waarde benut kan worden.

Zijn kolencentrales met biomassa-bijstook nodig tijdens de energietransitie? Nee, kolencentrales met biomassa-bijstook, zijn niet nodig om de periode te overbruggen tot we zijn overgegaan naar een volledig duurzaam energiesysteem. Een groot deel van de kolencentrales kunnen in principe per direct worden afgeschakeld. Uit onderzoek blijkt dat een stop per 2025 geen problemen oplevert voor de leveringszekerheid van energie en ook juridisch uitvoerbaar is. Er is voldoende productiecapaciteit voorhanden is in de vorm van aardgascentrales.

Voor de overgangsperiode naar 100% fossielvrij zijn er diverse energiescenario’s ontwikkeld waaruit blijkt dat een pakket van wind, zon en biowarmte volledig voldoet om onze energiebehoefte te dekken. CE Delft rekende in opdracht van Natuur & Milieu en Eneco uit dat een dergelijk pakket 600 miljoen euro goedkoper is dan kolencentrales met biomassa-bijstook, tot drie keer zoveel banen leidt, én tot een goedkopere energierekening (Natuur & Milieu, 2016)

5. Wat vindt WISE?

WISE wil dat houtige biomassa zo min mogelijk gebruikt wordt om stroom op te wekken. Bovendien moet er rekening gehouden worden met de volgende criteria:

• Cascadering aanhouden: Hout met voorrang gebruiken als bouwmateriaal, plaatmateriaal, vezelmateriaal, grondstof voor de chemische industrie en als grondstof voor transportbrandstoffen. Hout, waar mogelijk, meerdere keren gebruiken en alleen restanten verbranden die nergens anders meer voor gebruikt kunnen worden. (KNAW, 2017)
• Energiehout niet toepassen voor alléén elektriciteitsproductie, maar altijd gecombineerd met warmteproductie (WKK) of alleen voor de productie van warmte.
• Geen geïmporteerde biomassa gebruiken. Grootschalige import van houtige biomassa beperkt de (potentiële) mogelijkheden van het land van herkomst om hout voor de eigen (energie-)voorziening in te zetten. Bovendien is het lastiger om zekerheid te hebben over de afkomst van geïmporteerde biomassa waardoor niet kan worden gegarandeerd dat de houtkap geen negatieve milieueffecten heeft. Om de afkomst te garanderen kan het binnenlands aanbod vergroot worden door bosaanplant.
• WISE is blij met het besluit van de overheid om geen subsidie meer te geven als biomassa alleen voor elektriciteitsopwekking wordt gebruikt.

6. Wat kan jij doen?

• Teken onze petitie zodat niet alleen de kolencentrales sluiten maar ook de CO2-rechten uit de markt worden gehaald.
• Steun ons met een gift
• Blijf op de hoogte en meld je aan voor onze nieuwsbrief