Gratis CO2-rechten 

Binnen het emissiehandelssysteem (ETS) zijn gratis emissierechten het belangrijkste mechanisme om de industrie en de luchtvaart te beschermen tegen het veronderstelde maar onbewezen risico van koolstoflekkage. Tijdens fase 3 (2013 – 2020) werd voor ongeveer 200 miljard euro aan EUA’s gratis uitgedeeld aan de zware industrie. Tussen 2021 en 2030 zullen zo’n 5 miljard gratis rechten uitgedeeld worden. Dit is een fossiele subsidie van ongeveer € 400 miljard (bij een prijs van 80 euro per recht). 

Gratis rechten voor de industrie 

Ondanks dat veiling de standaard is in fase 4 (2021-2030), blijft voor de industrie de verkoop van EUA’s de uitzondering: meer dan 95% van de industriële emissies wordt nog steeds gedekt door gratis emissierechten. Ondanks de invoering van de Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) blijven gratis rechten tot 2035 bestaan. 

De Court of Auditors (de Europese Rekenkamer) stelt dat gratis rechten een vorm zijn van fossiele subsidies. Ze kwam tot twee belangrijke conclusies. Ten eerste werd er onvoldoende gekeken naar de mogelijkheid om de CO2-prijs door te berekenen aan de eindgebruiker. En ten tweede dat er behoefte is aan meer gerichte gratis toewijzing. Bovendien stelde de rekenkamer dat kosteloze toewijzing de inspanningen om de economie koolstofarm te maken zelfs vertraagde. Bedrijven ervaren dan te weinig prikkel om de verduurzamen. 

Effect van gratis CO2-rechten 

Om het effect van deze gratis rechten te begrijpen is het interessant om te kijken naar de verschillende sectoren. Sinds 2013 heeft elektriciteitsopwekking geen gratis toewijzingen gekregen. Hier is een duidelijke verduurzaming te zien. De industriële emissies zijn de afgelopen tien jaar gestagneerd en die van de luchtvaartemissies groeien, ondanks de genereuze subsidies die ze hebben ontvangen.

Deze gratis vergunningen zijn een marktfalen, aangezien de externe kosten van koolstofvervuiling (klimaatafbraak en de gevolgen van luchtvervuiling voor de volksgezondheid) niet worden gedragen door de vervuiler. Bedrijven kunnen hun winst op oneerlijke wijze maximaliseren terwijl de samenleving de rekening voor hun vervuiling moet dragen. 

Daarbovenop komt nog dat de EU-lidtstaten geld (veilingopbrengsten) mislopen. Dit geld konden lidstaten anders aan klimaatactie besteden.

Wie krijgen gratis rechten? 

Voor de industrie is de methode om te beslissen wie hoeveel gratis rechten krijgt complex en bestaat uit twee delen: 

• Bepaling van welke industriële sectoren een risico hebben om failliet te gaan of te verhuizen naar buiten de EU; 
• Berekenen hoeveel rechten bedrijven in die sectoren krijgen. 

Op de zogenaamde koolstoflekkagelijst staan sectoren waarvan wordt gedacht dat ze gevaar lopen op oneerlijke concurrentie uit het buitenland. Ze zouden hun activiteiten dan moeten stoppen of verhuizen naar buiten de EU. De sectoren op de lijst krijgen 100% gratis toewijzing op benchmarkniveau (wat hieronder in detail wordt toegelicht). Maar zelfs sectoren die niet op de lijst staan, krijgen nog steeds 30% gratis toewijzingen. Het plan is dat deze vanaf 2026 naar nul zullen dalen. 

Hoewel deze ‘koolstoflekkagelijst’ zou moeten focussen op die sectoren die echt gevaar lopen, worden in de praktijk vrijwel alle industriële sectoren opgenomen. Deze sectoren vertegenwoordigen nu zo’n 94% van de industriële emissies van de EU. 

Bechmark 

Elke installatie in de sector krijgt gratis toewijzing op benchmarkniveau. Degenen die schoner zijn dan de benchmark, krijgen in feite meer rechten dan ze nodig hebben, terwijl degenen die meer uitstoten extra EUA’s moeten kopen. De logica hierachter is om de meest efficiënte installaties te belonen, terwijl de achterblijvers worden aangemoedigd om de benchmark in te halen (en hopelijk te overtreffen). Tussen 2020 en 2025 zullen de benchmarks jaarlijks worden verbeterd, maar in een dusdanig slakkentempo (tussen 0,2 en 1,6%) dat het waarschijnlijk weinig prikkels geeft voor industriële sectoren om hun uitstoot te verminderen. 

De zware industrie wordt zo overspoeld met gratis rechten dat er bijna geen extra rechten hoeven te worden gekocht. In 2020, 2021 en 2022, dekte gratis toewijzing respectievelijk 104.5%, 89.5% en 94.7% van de industriële emissies. Bedrijven krijgen soms meer gratis rechten dan ze uitstoten. Tussen 2006 en 2020 verzamelden ze in totaal 966 miljoen meer gratis emissierechten dan ze nodig hadden. 

Gratis rechten voor de luchtvaart 

De luchtvaartsector ontvangt ook grote hoeveelheden gratis rechten. Zij hoeven slechts 15% van de benodigde rechten te kopen. De overige 85% ontvangen zij gratis. Met het herziene ETS zullen luchtvaartmaatschappijen vanaf 2026 echter gaan betalen voor 100% van hun emissies die onder het ETS vallen.

Voorwaarden aan gratis rechten 

In de laatste herziening van het ETS zijn de regels rondom gratis rechten iets verbeterd. Er zijn enkele voorwaarden gesteld. Dit heeft ertoe geleid dat bedrijven iets gerichter wel of geen gratis rechten krijgen, afhankelijk van hun resultaten. De herziening bestaat uit vier belangrijke punten: 

1. Een vermindering van 20% gratis emissierechten voor installaties die de vereiste energie-efficiëntiemaatregelen niet implementeren. Deze conditionaliteit is bedoeld om investeringen in energie-efficiëntie in alle ETS-installaties te stimuleren. 
2. Een vermindering van 20% gratis emissierechten voor installaties die tot de 20% slechtst presterende in hun sector behoren als ze geen klimaatneutraliteitsplan opstellen en voldoen aan de daarin vastgelegde doelstellingen en mijlpalen. Deze maatregel heeft tot doel de meest vervuilende installaties aan te moedigen een robuust en serieus plan op te stellen waarin wordt uiteengezet hoe zij in 2050 klimaatneutraal zullen worden. 
3. Een stijging van het jaarlijkse verbeteringspercentage van de benchmarks voor de tweede helft van fase 4 (2026-2030). De benchmark wordt vergroot van 0,2%-1,6% naar 0,3%-2,5%. Het maximale verbeteringspercentage (2,5%) is aanzienlijk hoger en zou grotere investeringen vergen voor de sectoren die vallen onder de benchmarks waarop het van toepassing is. Het minimale updatepercentage (0,3%) is daarentegen nog steeds erg laag en geldt voor enkele van de meest vervuilende sectoren, zoals de staalsector. 
4. De mogelijkheid voor de Europese Commissie om de definities en systeemgrenzen van bestaande ETS-productbenchmarks te wijzigen. Deze verandering opent de mogelijkheid voor een zinvolle herziening van de ETS-benchmarks en creëert meer prikkels voor schonere producenten die de markt betreden 

Staal

Hoewel klein, deze vier elementen zijn een stap in de goede richting. Het is echter belangrijk op te merken dat staal, een van de meest vervuilende sectoren in het EU-ETS, een vrijstelling heeft gekregen van de herdefinitie van de ruwijzerbenchmark en van de actualisering van de waarde ervan. Dit betekent dat er geen nieuwe of schonere installaties mogen worden meegenomen in de berekening van de benchmarkwaarde, ook al behoren deze tot de 10% best presterende in de sector. Dit betekent dat grote vervuilers, door de benchmarkwaarde hoog te houden, grote hoeveelheden gratis emissierechten zullen blijven ontvangen. 

Wat vindt WISE?

WISE blijft zich inzetten voor een versnelde afbouw van gratis rechten. Kun jij niet wachten op de politiek? Koop en vernietig dan zelf alvast CO2-rechten via Carbonkiller. Zo verkleinen we samen de uitstootruimte voor de industrie!