Een van de belangrijkste spoken die de EU ETS sinds de start achtervolgt, is carbon leakage. Carbon leakage is de hypothetische situatie waarin Europese bedrijven die op internationaal niveau concurreren, hun productie en/of investeringen (en vervuiling) zouden verschuiven naar landen met een minder streng of geen klimaatbeleid. In theorie zou dit zelfs kunnen leiden tot hogere emissies. Deze vermeende koolstoflekkage is de rechtvaardiging voor de royale hoeveelheid gratis emissierechten en subsidies die worden aangeboden aan de Europese zware industrieën. Het idee is om ze zo binnen Europa te houden en ze hier over te laten schakelen op schonere productiemethoden.
Geen bewijs voor carbon leakage
Grootschalig onderzoek van CPB wijst uit dat ‘carbon leakage’ tot nu toe niet of nauwelijks heeft plaatsgevonden. Er lijkt geen wetenschappelijk bewijs te zijn dat het klimaatbeleid van de EU heeft geleid tot vertrek van bedrijven, noch dat dat in de toekomst een probleem zal zijn, zelfs wanneer de gratis emissierechten en indirecte kostencompensatie worden afgeschaft. Europa is immers niet de enige regio waar bedrijven moeten betalen voor hun CO2-uitstoot. Van de 20 grootste economieën, hebben alleen Australia en India geen vorm van CO2-belasting of prijs. Een recente studie van de Europese Commissie concludeerde zelfs dat subsidie voor indirecte kosten geen significant effect heeft op de concurrentiepositie van gesubsidieerde bedrijven ten opzichte van bedrijven die geen subsidie kregen.
Ondanks het duidelijke bewijs dat koolstof niet uit het systeem ‘lekt’, krijgt carbob leakage enorme politieke aandacht. Bij besprekingen over herzieningen van het EU-ETS wist de industrieële lobby goed voor hun eigenbelang op te komen.
Bescherming tegen carbon leakage
Beschermingsmechanismen tegen carbon leakage hebben tot doel een zogenaamd gelijk speelveld te creëren. Dit kan door koolstofkosten weg te nemen of te compenseren. Het is echter aangetoond dat bescherming tegen koolstoflekkage in bepaalde situaties het kernbeginsel van “de vervuiler betaalt”van de EU-ETS ondermijnt. Sommige bedrijfstakken maken onverwachte hoge winsten. Ook het vermogen van het systeem om het gedrag van bedrijven positief te beïnvloeden, vermindert. Een andere manier op carbon leakage te voorkomen is door soortgelijke milieukosten ook op te leggen aan buitenlandse producenten die naar de EU exporteren. Inmiddels is het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) in werking gesteld. Dit is een hele goed stap om op alle uitstoot een prijs te plakken. Wel is het belangrijk dat dit in plaats van gratis rechten komt, en niet er bovenop.
Wie betaalt er dan voor de vervuiling?
Momenteel betaalt de zware industrie niet echt voor de vervuiling, maar draait de bevolking op voor de onkosten. In Zweden is er bijvoorbeeld een koolstofbelasting op motor- en verwarmingsbrandstoffen, terwijl industriële ondernemingen zijn vrijgesteld van nationale koolstofbelastingen vanwege hun opname in het EU-ETS. Daarnaast heeft de Europese Commissie, in het kader van het Fit For 55-pakket, een apart ETS 2 voorgesteld voor vervoer en gebouwen. Hierbij gaan huishoudens betalen voor hun transport- en verwarmingsemissies. Dit terwijl de industrie nog grootendeels uit de wind wordt gehouden. Gratis toewijzing betekent ook dat de samenleving de gederfde inkomsten verliest. Die hadden kunnen worden geïnvesteerd in het groener maken van onze samenleving en economie. Nu worden toekomstige generaties belast met de kosten van het opruimen van deze gratis vervuiling en het omgaan met de rampzalige klimaateffecten die het zal veroorzaken.
