Op 25 januari organiseerden wij een conferentie over het Europese systeem voor emissiehandel (EU ETS). EU-politici, academici en sprekers namens de industrie, het maatschappelijk middenveld en vakbonden kwamen samen om te bespreken wat de rol van het ETS is in de bestrijding van de klimaatcrisis. Met het EU ETS streeft de Europese Commissie naar een reductie van 55% van de uitstoot van broeikasgassen in 2030 en een uitstoot van netto nul in 2050. Maar is het ETS toereikend om dit doel te halen? En hoe kan het ETS zorgen voor een rechtvaardige transitie voor samenleving en klimaat? 

Tijdens de online conferentie, gefaciliteerd door tv-persoonlijkheid Talitha Muusse, debatteerden sprekers over een verscheidenheid aan ETS-onderwerpen. Aan bod kwamen zaken zoals de algemene klimaatambities en doelstellingen, gratis toewijzing van emissierechten voor de industrie, sociale implicaties van het ETS en nog veel meer. 

Presentatie CLIMACT en Panel discussie 1: De rol van het ETS in de bestrijding van de klimaatcrisis.

(lees verder onder de video met een impressie van de dag)

CLIMACT-studie wakkerde het debat aan

Pieter Willem Lemmens, klimaatadviseur bij CLIMACT, presenteerde hun simulatiemodel. Hiermee maken ze een voorspelling van de impact van het voorstel van de Europese Commissie over ETS op de vraag en aanbod van ETS-emissierechten, en de hoeveelheid veilingrechten en gratis rechten. 

Pieter-Willem legde uit dat het model voorspelde dat, ondanks een steiler emissieplafond, het overschot aan rechten op de markt na 2025 weer zou kunnen toenemen. Dit zou de algehele -55% reductiedoelstelling in gevaar kunnen brengen. Pieter Willem suggereerde drie oplossingen om het plafond emissies te verminderen; verlaging van de MSR-drempel (Market Stability Reserve) in lijn met het plafond, een sterkere eenmalige verlaging van het plafond of een combinatie van beide. 

Er volgde een levendige discussie, aangezien Jos Delbeke – voormalig directeur-generaal bij DGClimate Action – en Peter Liese – Europarlementariër & rapporteur voor de herziening van het EU-ETS, het er niet mee eens waren dat sterkere doelen nodig waren en waarschuwden dat een aanscherping politiek onrealistisch was. De heer Liese benadrukte: “Wat we nodig hebben, is een realistisch voorstel. Het is belangrijk om koolstoflekkage te voorkomen en de wereld in dezelfde richting te duwen. Daarom heb ik geen wijziging van het ambitieniveau voorgesteld.” Sabine Frank – directeur van Carbon Market Watch – reageerde dat de CLIMACT-studie aantoonde dat we grotere ambities nodig hebben: “We moeten niet bang zijn voor de politieke gevolgen voordat we hebben besproken wat nodig is voor het klimaat”. 

Een positieve noot: uit het model bleek dat de inkomsten, met name voor het moderniserings- en innovatiefonds, zouden toenemen als gevolg van het voorstel van de Commissie. Jos Delbeke: “Het innovatie- en het moderniseringsfonds worden om twee redenen belangrijke drijfveren: er gaan meer rechten naar deze fondsen en ze worden meer waard, dus dat is een welkome ontwikkeling.” 

Gratis toewijzing en carbon leakage

De panelleden deelden ook hun mening over gratis rechten en carbon leakage. Volgens Peter Liese moeten we voorzichtig zijn en ervoor zorgen dat het koolstofvrij maken van Europa niet zal leiden tot het de-industrialiseren van Europa. “Zonder koolstofbescherming kunnen we een ramp veroorzaken”. Hij legde uit waarom voorspelbaarheid van de markt en het belonen van de best presterende bedrijven belangrijk is. Jos Delbeke merkte op dat gratis toewijzing op dit moment overdreven genereus is, dat soms zelfs leid tot overcompensatie, en dat we daarom het systeem van gratis toewijzing moeten heroverwegen: “Hoe kunnen we de overgang naar een veel lagere koolstofeconomie versnellen?”. Sabine Frank suggereerde dat ETS het antwoord kan zijn om het concurrentievermogen van industrieën te waarborgen, maar juist door de industrie te ondersteunen om koolstofarm te worden, in plaats van alleen gratis emissierechten aan de industrie te geven. “Gratis rechten zijn gederfde inkomsten, we hebben de inkomsten nodig om een koolstofarme industrie in Europa wereldwijd concurrerend te maken.” 

Deelnemers gaven aan dat dit vooral relevant is in het debat over de CO2-prijs. Zowel de heer Liese als Paul van Dam – Klimaatattaché bij de Permanente Vertegenwoordiging van het Koninkrijk der Nederlanden bij de EU – gaven aan dat de invloed van de CO2-prijs op de huidige stijgende energieprijs beperkt is. Het ETS kan daadwerkelijk helpen om het probleem van energieafhankelijkheid op te lossen waarmee we worstelen door de transitie naar hernieuwbare energie te stimuleren. 

Kijk hier het debat terug:

Rechtvaardige transitie en herverdelingsrechtvaardigheid

De sprekers in het tweede panel gingen in op de sociale en financiële implicaties van het ETS, en de verschillende mechanismen en financieringsregelingen die het omvat. Ze bespraken de impact op verschillende sectoren, lidstaten en mensen die in de industrieën werken. Met een stijgende CO2-prijs neemt ook de noodzaak toe om maatschappelijke problemen aan te pakken. Wie betaalt uiteindelijk en tegen welke prijs? Volgens Barbara Mariani is het mogelijk om het verloren decennium aan klimaatactie op een eerlijke manier in te halen: “Er zit enorm veel geld in, ook in de herstelplannen. We hebben het innovatiefonds en het moderniseringsfonds om industrieën te decarboniseren. Het gaat niet om geld, het gaat erom hoe je het uitgeeft.” 

Julia Michalak, werkzaam voor de International Emissions Trading Association, vertelt ook over het moderniserings- en innovatiefonds die er zijn om de lidstaten met een lager inkomen te helpen te verduurzamen. Ben McWilliams van denktank Bruegel benadrukt echter de noodzaak om het innovatiefonds te versterken voor nog meer herverdelingsrechtvaardigheid, omdat we “mogelijk tot de situatie kunnen komen waarin bepaalde lidstaten wel kunnen verduurzamen en blij zijn met hoge CO2-prijzen, terwijl anderen dat niet zijn.” 

Paneldiscussie 2: Impact, kansen en tekortkomingen van ETS voor verschillende sectoren

(Lees verder na de video van de middagsessie)

Volgens Benjamin Denis, senior beleidsadviseur bij IndustriAll, vormen de stijgende energieprijzen een bedreiging voor banen in de industrie en vergroten ze de ongelijkheid. “Er is een krachtig en rechtvaardig antwoord nodig. Het koolstofprijsbeleid wordt niet uitgevoerd in een sociaal vacuüm. Belastingbeleid is belangrijk, arbeidsrecht is belangrijk. Hoe onzekerder je bent op de arbeidsmarkt, en hoe lager de lonen en de inkomens, hoe moeilijker het voor de bevolking zal zijn om CO2-beprijzing te accepteren.” Maar moeten we dan pessimistisch zijn over de kansen van mensen op de arbeidsmarkt? En moeten we ons niet meer zorgen maken over het klimaat, aangezien er geen banen zijn op een dode planeet? Dat moet allebei, zijn alle panelleden het met elkaar eens. Ben: “In de komende 20 tot 30 jaar zal het netto-effect op banen hoogstwaarschijnlijk positief zijn. Het is absoluut een uitdaging zijn omdat het soort banen gaat veranderen, wellicht op andere plekken, maar het verhaal dat klimaatverandering al onze banen vernietigt, althans op de middellange termijn, heeft voor mij geen betekenis.” 

Blik vooruit

Dit evenement maakte deel uit van een reeks bijeenkomsten die worden georganiseerd binnen het LIFE ETX-project. Dit eerste evenement is de start van een dialoog tussen burgers, journalisten, beleidsmakers, industrie, politici etc. over het ETS-systeem en hoe we zorgen dat emissiehandel werkt voor mens en klimaat.