Door Herman Damveld
De huidige regering wil – in tegenstelling tot vorige regeringen – wél plannen maken voor de opslag van kernafval in zoutkoepels of kleilagen. Dat meldde staatssecretaris Chris Jansen (PVV) van Infrastructuur en Waterstaat, Openbaar Vervoer en Milieu op 4 september 2024 aan de Tweede Kamer. Het ging om een reactie op het rapport ‘Nu samen stappen maken’ van het Rathenau Instituut. Immers: “Het veilig beheer van radioactief afval is een integraal onderdeel van de nucleaire ambities van dit kabinet.”[i] De opslag van kernafval in de Noord-Nederlandse zoutkoepels komt daarmee weer op de agenda.
De vorige regeringen wilden een besluit uitstellen tot het jaar 2100, maar nu gaat de regering “in kaart brengen welke stappen moeten worden gezet om een besluit te nemen over de eindberging van radioactief afval.” Jansen stelde: “Als je serieus werk wil maken van kernenergie, dan moet je ook serieus met radioactief afval aan de slag. Dat betekent dat je besluiten over hoe je omgaat met de eindberging van dat afval niet pas over 75 jaar neemt, maar er nu al over gaat nadenken.”[ii]
“In het rapport ‘Nu samen stappen maken’ adviseert het Rathenau Instituut om nu al na te denken over hoe een besluit over de eindberging van radioactief afval moet worden genomen en hoe inwoners te betrekken en te laten meedenken (…) De staatssecretaris omarmt de aanbevelingen van het Rathenau Instituut en gaat ermee aan de slag,” stelde Jansen.
Het Rathenau Instituut adviseerde een stapsgewijze, gefaseerde aanpak voor de besluitvorming. Het gaat om vijf fasen, waarvan we hier de eerste fase bespreken. Het doel hiervan is het vaststellen van een programma voor de opslag van kernafval dat brede maatschappelijke en politieke steun heeft. Dit “duurt naar schatting vijf tot tien jaar”.[iii]
Aan het begin van deze fase “moet het kabinet experts en betrokkenen raadplegen over hoe deze processen eruit komen te zien. Door een breed publiek te betrekken, kan er een proces tot stand komen waarin rekening wordt gehouden met de belangen van verschillende groepen in de samenleving.”[iv]
Ook adviseerde het Rathenau Instituut “begrijpelijke informatie beschikbaar te stellen en actueel te houden, en belanghebbenden als maatschappelijke organisaties, regionale overheden en lokale gemeenschappen middelen te geven voor het inhalen van eventuele kennisachterstanden ten opzichte van bijvoorbeeld overheden of de afvalbeheerder. (…) Ervaringen in andere landen laten zien dat maatschappelijke organisaties, lokale gemeenschappen en decentrale overheden zo hun grip op het besluitvormingsproces kunnen vergroten en meer vertrouwen krijgen in de uitkomsten daarvan. (…) Informatie moet niet eenzijdig zijn, verschillende standpunten laten zien en duidelijk zijn over waar onzekerheden zitten”[v]
Al vanaf 1976 staan acht zoutkoepels op de lijst voor opslag van kernafval: Ternaard in Friesland, Pieterburen, Bourtange en Onstwedde in de provincie Groningen en Schoonloo, Gasselte-Drouwen, Hooghalen en Anloo in Drenthe.[vi] [vii] [viii] [ix] Maar door het massale protest van de bevolking zijn die plannen tot nu toe niet doorgegaan.[x]
Destijds was de opslag in zoutkoepels een veelvuldig besproken thema dat mede aanleiding was tot de Brede Maatschappelijke Discussie over (kern)energie in de jaren tachtig. Ook in de jaren negentig nam de regering geen besluit over de eindberging, al bleven de zoutkoepels wel telkens in beeld en werden de kleilagen er nog aan toegevoegd.
Toch kwam er een nieuwe discussieronde over de opslag van radioactief afval in zoutkoepels in Noord-Nederland. De regering wilde dit liever niet, maar moest wel van de Europese Commissie. Deze eiste namelijk al in 2011 via een richtlijn die kracht van wet heeft, dat alle landen een plan moesten maken voor de definitieve berging van radioactief afval.[xi] [xii] In 2016 publiceerde de regering dan ook het Nationaal Programma Radioactief Afval (NPRA) met het voorstel om rond 2130 – dus over meer dan 100 jaar – te beginnen met de eindberging.[xiii]
Tot een concreet opslagplan kwam het nog steeds niet, maar in oktober 2023 maakte de regering een nieuwe start met een nieuwe versie van het Nationaal Programma Radioactief Afval. Daarin staat wederom dat gekozen is “voor een bovengrondse opslag van radioactief afval gedurende ten minste 100 jaar bij de Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval (COVRA).” Daarna wordt het kernafval in de diepe ondergrond opgeborgen. De minister noemde dit een “geologische eindberging” die rond het jaar 2130 zou kunnen beginnen.[xiv]
Het regeringsbeleid kwam erop neer dat het kernafval nog zo’n honderd jaar in Zeeland bij de COVRA bleef. De vorige regeringen gingen er blijkbaar van uit dat de Zeeuwen dit aanvaarden. Maar dat is niet het geval.[xv] [xvi] De huidige regering breekt met dit beleid, want staatssecretaris Jansen wil een eerder besluit over de eindberging van radioactief afval.
Of het verantwoord is om kernafval te veroorzaken zonder dat er een oplossing bestaat voor een veilige eindberging, daarover zwijgt ook de huidige regering. Is het ethisch verantwoord om eerst kernafval te produceren en pas later te zorgen voor de definitieve opslag ervan?
[i] https://open.overheid.nl/documenten/dpc-8149c7f95fd9c77e534e3e38e1e77670fd9d9041/pdf, 4 september 2024.
[ii] https://www.nieuwsienw.nl/home_old1717146098/2876733.aspx, 4 september 2024.
[iii] https://www.rathenau.nl/sites/default/files/2024-09/Rapport_Nu_samen_stappen_maken_Rathenau_Instituut.pdf, 4 september 2024, pagina 7/8.
[iv] https://www.rathenau.nl/sites/default/files/2024-09/Rapport_Nu_samen_stappen_maken_Rathenau_Instituut.pdf, 4 september 2024, pagina 52.
[v] https://www.rathenau.nl/sites/default/files/2024-09/Rapport_Nu_samen_stappen_maken_Rathenau_Instituut.pdf, 4 september 2024, pagina 71.
[vi] https://www.covra.nl/nl/downloads/cora/, rapport CORA (Commissie Opberging Radioactief Afval, 1995-2001).
[vii] Herman Damveld, “ Touwtrekken om radioactief afval. 25 Jaar plannen maken voor opslag in zoutkoepels “ Groningen, 2001.
[viii] Commissie Opberging te Land (OPLA), Onderzoek naar de geologische opberging van radioactief afval in Nederland. Eindrapport Aanvullend onderzoek van Fase 1 (1A), (1993).
[ix] Bron: https://inis.iaea.org/collection/NCLCollectionStore/_Public/19/047/19047134.pdf, Commissie Opberging te Land (OPLA), Onderzoek inzake geologische opberging van radioactief afval in Nederland, Tweede Tussenrapport over Fase 1 (januari 1986-januari 1987), 1987, pagina 56.
[x] Herman Damveld, “ Touwtrekken om kernafval. 25 Jaar plannen maken voor opslag in zoutkoepels “ Groningen, 2001, voor een uitgebreide beschrijving van het protest.
[xi] COUNCIL OF THE EUROPEAN UNION, Brussels, 28 juni 2011, Interinstitutional File: 2010/0306 (NLE) 11428/1/11 REV 1 COR 1; COUNCIL OF THE EUROPEAN UNION, Brussels, 15 juni 2011, Interinstitutional File: 2010/0306 (NLE), 11428/11, ATO 64, ENV 519.
[xii] www.consilium.europa.eu//uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/trans/123937.pdf; http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/11/st12/st12142.en11.pdf .
[xiii] https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2016/02/10/ontwerp-nationale-programma-radioactief-afval, 10 februari 2016.
[xiv] https://www.platformparticipatie.nl/npra/default.aspx, 3 oktober 2023.
[xv] https://www.borsele.nl/sites/borsele/files/2023-11/Borselse%20Voorwaarden%202023_1.pdf, 8 november 2023.
[xvi] https://www.pzc.nl/borsele/inwoners-borsele-willen-garantie-dat-bouwverkeer-kerncentrales-straks-niet-door-dorpen-en-polders-gaat~a923ee30/, 8 november 2023.
