In een nacht-en-nevel-actie, na maanden van geruchten over aankondigingen en vertragingen, heeft de Europese Commissie op oudejaarsavond 2021, net voor middernacht een voorstel rondgestuurd. Kernenergie en gas moeten worden opgenomen in de Taxonomie voor Duurzame Financiering. WISE is het hier volstrekt niet mee eens. Gas is een fossiele brandstof en dus niet groen. Kernenergie is veel te riskant en levert generaties na ons gevaarlijk afval op. Ook niet groen dus.
De Taxonomie is een instrument van de EU om het financiële bedrijfsleven een duidelijke standaard te geven wat voor groene investeringen door kan gaan. Dit om de in de komende decennia nodige miljarden aan financiering vrij te krijgen die nodig zijn om de klimaatdoelstellingen van de EU en Parijs te halen. Die Taxonomie werd al in 2020 aangenomen, maar de groep van technische experts (TEG) die de aanbevelingen deed over welke technologieën opgenomen dienen te worden, sloten gas en kernenergie vooralsnog uit.
Gas, omdat het een fossiele brandstof is. Ze hielden wel de vraag open in hoeverre gas als transitiebrandstof zou moeten worden genoemd, en zo toch voor een beperkte tijd het label groen zou moeten krijgen. De Europese Commissie zou daarvoor in een gedelegeerde regeling (een Delegated Act of DA) criteria moeten uitwerken. Kernenergie viel er vooralsnog buiten, omdat het niet zou voldoen aan het criterium Do No Significant Harm (DNSH – richt geen significante schade aan), met name vanwege de productie van radioactief afval. Maar, zo stelde de TEG, er was te weinig expertise over kernenergie in de TEG om daar een finaal oordeel over te geven en het was aan de Commissie om dat verder uit te zoeken. De Commissie vroeg toen de (voormalig nucleaire, maar sinds een paar jaar algemeen technische) Joint Research Council (JRC) om een wetenschappelijk oordeel. Het JRC produceerde in begin 2021 een rapport, dat voor review werd voorgelegd aan twee commissies: de zgn. Art. 31 Commissie van het Euratom-verdrag en de SCHEER commissie vanuit het oogpunt van duurzaamheid en gezondheid. De Art.31 Commissie oordeelde dat de conclusies van het JRC okay waren, het SCHEER maakte een aantal fundamentele opmerkingen, maar weer met de aantekening dat zij geen nucleaire experts waren.
WISE oordeelde over het JRC-rapport dat het een emmentaler kaas was, waarvan de conclusies niet werden onderbouwd door de tekst. Dit werd onder meer in uitgebreide rapporten bevestigd door het ÖkoInstitut in Duitsland en de Duitse radioactief-afval-autoriteit BASE. Ook een groep van leden van de TEG nam de ongebruikelijke stap om de Commissie met een open brief er op te wijzen dat kernenergie toch echt niet aan het DNSH-criterium voldoet.
In de tussentijd had Frankrijk met steun van een achttal lidstaten (Bulgarije, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Polen, Slovenië, Croatië en Finland) een lobby opgestart om kernenergie in de taxonomie opgenomen te krijgen. Daartegenover staat een coalitie van Duitsland, Oostenrijk, Luxemburg, Portugal, Denemarken, Spanje, Ierland en Griekenland die dit helemaal niet zien zitten. Oostenrijk en Luxemburg hebben zelfs al rechtelijke stappen aangekondigd, mocht de Europese Commissie tot opname van kernenergie in de Taxonomie besluiten.
Direct na het aantreden van de nieuwe Duitse regering vlak voor de kerst, probeerde die met Frankrijk tot een compromis te komen. Het is niet duidelijk of het Commissievoorstel nu dit compromis is, maar het heeft er wel alle schijn van. Lidstaten kregen tot 12 januari de tijd te reageren, alsook het stakeholders platform voor de Taxonomie, een adviesraad met bedrijfsleven, NGOs, vakbonden en andere stakeholders. Hoewel Europese regelgeving daartoe verplicht, wil de Commissie geen publieksconsultatie organiseren. Nuclear Transparency Watch, een koepelorganisatie waar WISE lid van is, kondigde al aan gerechtelijke stappen te onderzoeken tegen dat gebrek aan transparantie.
Het voorstel voor de DA neemt gas en kernenergie op als overgangstechnologieën en geeft ze nadrukkelijk niet het label duurzaam. Gas wordt als overgangstechnologie geaccepteerd tot de mid-30er jaren, kerncentrales als ze een bouwvergunning krijgen voor 2045. Ook levensduurverlenging voor kerncentrales, onderzoek en ondersteunende investeringen (bijvoorbeeld voor radioactief-afval berging) zouden dan in aanmerking moeten komen voor groene financiering. Er zijn wel voorwaarden aan verbonden: als een land kernenergie groen wil financieren, moet aan alle wettelijke veiligheidseisen zijn voldaan en moeten de richtlijnen van de IAEA en WENRA in acht worden genomen, en er moet, volgens het Commissievoorstel, om aan het DNSH-criterium te voldoen een concreet plan op tafel liggen om in 2050 een functionerende eindberging voor radioactief afval in bedrijf te hebben. Dit zou er, merkwaardigerwijze, toe leiden dat van alle voorstander-landen alleen Frankrijk en Finland met een hoop geluk aan de eisen zouden kunnen voldoen, omdat nog geen ander land uit dat rijtje voor 2050 een operationele eindberging plant te hebben.
Er zitten wel een aantal voetangels en klemmen in de DA. WISE vraagt EU lidstaten en de Commissie daarom ook aandacht voor een aantal zaken:
1. De door de Commissie voorgestelde eindberging vervult het DNSH criterium niet. Er bestaat volgens WISE geen consensus of deze methode ook kan werken – de huidige programma’s hikken allemaal tegen grote technische problemen aan. De Commissie neemt deze technische onzekerheden rondom eindberging onvoldoende mee in zijn voorstel.
2. Bovendien schuift eindberging het probleem sowieso naar volgende generaties door, omdat zelfs een project dat in de komende 10 jaar in bedrijf zou gaan, pas over 80 of 90 jaar gesloten zal gaan worden en dus minstens twee generaties opzadelt met de problemen veroorzaakt door de afgelopen twee generaties.
3. De Commissie moet op zijn minst ook duidelijke kwaliteitscriteria opnemen waaraan zo’n eindberging zou moeten voldoen. In het huidige voorstel volstaat het een plan op te stellen, en papier is geduldig. Inclusief criteria voor de lange-termijn veiligheid, noodzakelijke lange-termijn beveiliging, terughaalbaarheidseisen voor het afval, eisen omtrent welke informatie hoe lang bewaard moet blijven voor komende generaties, en dat allemaal in strikte overeenstemming met het DNSH-beginsel.
4. De Commissie moet ook duidelijke eisen stellen aan de kwaliteit van de plannen voor eindberging. Die moeten veilige bedrijfsvoering in 2050 volgens best available technology (BAT) en best regulatory practice (BRP) min of meer garanderen, en regelmatig worden bijgewerkt. En als ze die garantie niet meer kunnen leveren, moet de Commissie actief de status van groene financiering van alle gerelateerde kernenergieprojecten verwijderen.
5. Als kernenergiefinanciering onder de Taxonomie wordt toegestaan, moet dat binnen een duidelijk beleid vallen om binnen de 1,5° te blijven. Kernenergie mag het uitfaseren van fossiele brandstoffen niet in de weg staan door het afleiden van kapitaal of het veroorzaken van vertragingen in de decarbonisering.
6. Met het bieden van de mogelijkheid om bouwvergunningen voor kerncentrales af te geven tot 2045 opent de DA automatisch het gebruik van fossiele brandstoffen na 2050 (lock-in). Het kost immers minstens 10 jaar om een kerncentrale te bouwen, en kerncentrales worden niet geacht om hernieuwbare energiebronnen te vervangen, maar fossiele. Gebruik van fossiele brandstoffen na 2050 gaat in tegen het EU-beleid en de overeenkomst van Parijs. De mogelijkheid voor bouwvergunningen zou eigenlijk teruggebracht moeten worden tot 2030.
7. De DA zou striktere regels moeten hebben voor de export van radioactief afval. Als dat niet gebeurt, veroorzaakt kernenergie vervuiling buiten de EU, en dat is in tegenspraak met de regels van de Taxonomie. Het gaat hierbij met name om afvalstromen die nu onder het mom van hergebruik naar Rusland worden geëxporteerd, zoals verarmd uranium van Urenco uit Duitsland en opgewerkt uranium van Orano uit Frankrijk, maar die daar nooit daarwerkelijk hergebruikt gaan worden.
8. De voorbereiding voor nucleaire ongevallen schiet in Europa nog steeds jammerlijk te kort en is sinds Fukushima onvoldoende aangepakt. Wanneer dat niet verbetert, kan kernenergie logischerwijze nog steeds niet als duurzaam in de Taxonomie worden opgenomen, zonder tot complete greenwashing te vervallen.
9. De veiligheidseisen van de IAEA en WENRA zijn vrijwillig – ze zouden in de DA verplicht moeten worden gemaakt.
De kernenergielobby hield zich een week na het uitkomen van het voorstel van de Commissie gevaarlijk opvallend stil. Uiteindelijk kwam een persbericht van de lobbygroep Foratom met, zoals te verwachten, de eis dat het criterium van eindberging in 2050 zou moeten vervallen en dat het makkelijker zou moeten worden gemaakt om in kernenergie te investeren. En die eisen bleken ineens ook door de pro-nucleaire lidstaten naar voren te worden gebracht.
Het is te hopen dat of de Commissie vanwege alle rumoer de DA terugtrekt (kleine kans), of dat de Commissie de randvoorwaarden die er nu staan handhaaft en het liefst nog aanscherpt over de lijnen hierboven beschreven. De kans dat kernenergie het label “duurzaam” of “groen” krijgt is in ieder geval vrijwel nihil. Het blijft ook voor de Commissie maximaal een overgangstechnologie. Voor WISE is kernenergie een gevaarlijke sta-in-de-weg die urgente klimaatactie afremt.
Meer lezen?
