Men hoort regelmatig dat bij kernenergie maar heel weinig radioactief afval ontstaat. Daarbij vergeet men echter het radioactieve afval dat achterblijft bij de winning van uranium. Zo blijkt bijvoorbeeld Kirgizië duizend miljoen kilo uraniumafval te hebben dat volgens een recent rapport gevaarlijk is voor mens en milieu. Zo gevaarlijk dat wordt voorgesteld om het afval te verplaatsen naar een meer afgelegen plek. Of dat veilig is, moet nog blijken.
Op dit moment worden uraniumertsen gewonnen met gemiddeld zo’n 0,1% uranium.(1) In 1000 kilo gesteente zit dan 1 kilo (1000 gram) uranium. Van dat uranium bestaat 0,72% uit splijtbaar uranium-235 dat in kernbrandstof wordt gebruikt. Kortom, 1000 kilo gesteente geeft 7,2 gram splijtbaar uranium. De rest bestaat hoofdzakelijk uit onbruikbaar uranium-238. Een kerncentrale van 1000 Megawatt (twee keer het vermogen van de kerncentrale Borssele) gebruikt per jaar 27 ton uranium. Daarvoor is 200.000 ton uraniumerts nodig.
Na de winning wordt het erts gebroken en ondergaat het een ingewikkeld chemisch proces waarmee het uranium kan worden vrijgemaakt. Door dit proces krijgt men uranium in de vorm van een geel poeder dat yellow cake wordt genoemd.
Na de winning en de verwerking van het erts blijven afvalstromen over. Deze restproducten van zowel het verwerkte erts (de zogeheten tailings) als een deel van het nevengesteente (waste rock) moeten als mijnbouwafval worden opgeslagen. Dit afval bevat concentraties radioactieve elementen (bijvoorbeeld radium en radongas) en ook zware metalen (waaronder nikkel, cadmium, arseen en kwik), en moet geïsoleerd worden van de omgeving. De restproducten bevatten nog 70 tot 85% van de radioactiviteit van het oorspronkelijke erts.(2,3)
Over het algemeen worden deze restproducten aan hun lot overgelaten.(4,5) Maar er zijn ook plannen om de risico’s in te dammen. Een recent voorbeeld: bij Shekaftar in Kirgizië (een land in Centraal-Azië) ligt 700.000 kubieke meter afval van de winning en verwerking van uranium (dat is omgerekend 1 miljoen ton of duizend miljoen kilo), dat een bedreiging is voor mens en milieu, zo bleek op 28 juli 2020.(6) De European Bank for Reconstruction and Development (Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling, EBRD) financiert een plan om iets met dit afval te doen. Bij Shekaftar werd tot 1995 uranium gewonnen uit drie mijnen en ook erts geïmporteerd uit andere landen om te verwerken. Er zijn acht plekken met uraniumafval, onder meer dicht bij een school. Dit afval is een gevaar voor het milieu en de gezondheid van de bevolking, stelt de EBRD. Het gaat daarbij vooral om vervuiling van de grond en het oppervlaktewater, aangezien de regio een belangrijk landbouwgebied is.
De eerste stap van de EBRD-plannen is het op de juiste manier afsluiten van de uraniummijnen. Ook zal het restafval verplaatst worden naar een meer afgelegen plek. Of dat op termijn een veilige opslag is, is niet bekend. Dat zal nog moeten blijken. Het probleem wordt immers niet opgelost maar verplaatst.
1 https://www.world-nuclear.org/information-library/Nuclear-Fuel-Cycle/Mining-of-Uranium/Uranium-Mining-Overview.aspx, mei 2020.
3 https://www.laka.org/info/factsheet_8.pdf, juli 2006.
4 https://wisenederland.nl/artikel/uranium/, april 2020.
5 https://www.wise-uranium.org/indexu.html#UMMTM,
6 https://www.ebrd.com/news/2020/work-begins-in-kyrgyz-republic-to-overcome-sovietera-uranium-legacy.html, 28 juli 2020.
