17 december 2019

Hemwegcentrale gaat dicht, maar uitstootrechten blijven in de markt

Na jaren van getouwtrek is het zover: per 1 januari 2020 wordt de oude kolencentrale aan de Amsterdamse Hemweg stilgelegd. De vervroegde sluiting, die eigenlijk stond gepland voor 2025, is een van de maatregelen waarmee het kabinet tegemoet wil komen aan het Urgenda-vonnis. Met een gemiddelde uitstoot van 3,6 megaton geldt Hemweg-8 als een van de meest vervuilende centrales van Nederland. Tel uit je CO2-winst.

Deze opinie van Kirsten Sleven verscheen eerder in De Volkskrant

De praktijk is echter weerbarstig. Binnenlandse maatregelen die ogenschijnlijk goed werken, kunnen vanwege de grillen van de internationale markt averechts uitpakken. In dit geval is het de Europese markt voor uitstootrechten oftewel het Europese emissiehandelssysteem (ETS), dat roet in het eten gooit. De EU verplicht bedrijven uit onder meer de elektriciteitssector, de raffinage-industrie, de chemische industrie en de metaalsector sinds 2005 tot het afkopen van hun CO2-uitstoot met zogenoemde emissierechten. De totale hoeveelheid beschikbare rechten op de markt bepaalt de totale uitstootruimte van de energie-intensieve bedrijven, waarbij de prijs sterk afhankelijk is van vraag en aanbod.

Hoewel het uitbannen van kolen dringend en noodzakelijk is om de doelstellingen uit het Parijs-akkoord te halen, kan het paradoxaal genoeg slecht uitpakken voor de gezamenlijke Europese klimaatactie via het emissiehandelssysteem. Het ‘waterbedeffect’ leidt tot een daling van de vraag en de prijs van emissierechten, maar niet tot minder emissies. In het geval van de Hemweg pakt het evenmin gunstig uit. De uitstootrechten van de oude centrale vloeien gewoon weer terug op de ­Europese koolstofmarkt, beschikbaar voor andere grote uitstoters. Nogmaals: tel uit je CO2-winst. Reden waarom de marktstabiliteitsreserve (msr) werd ingesteld, de stofzuiger waarmee de EU overtollige emissierechten uit de markt haalt en het waterbedeffect tegengaat.

Maar hiermee is het probleem waarschijnlijk niet opgelost. Om de Parijs-doelen te halen, zullen meer Europese landen de komende jaren kolencentrales moeten sluiten. Als we alleen al kijken naar de twaalf EU-lidstaten die zich hebben gecommitteerd aan een verbod op ­kolen, is de impact op het ETS enorm. Carbon Market Watch becijferde onlangs dat 2,22 miljard overtollige vergunningen (die 2.220 Mt CO2 vertegenwoordigen) tussen 2021 en 2030 de Europese emissiemarkt betreden. Tegen 2040 zijn dit er 6,18 miljard. Met crashende ETS-prijzen tot gevolg.

Ongebruikte emissierechten

Het is zaak te voorkomen dat ongebruikte emissierechten de Europese markt overspoelen. Als kolencentrales vanwege de wet worden gesloten, moet dit daarom noodzakelijkerwijs gepaard gaan met het annuleren van een overeenkomstig aantal uitstootrechten. Concreet betekent dit dat rechten niet worden geveild door het betreffende land. Op korte termijn is dit inkomstenderving. Maar als we de markt laten overstromen met rechten, raken vraag en aanbod verder uit balans, wat de prijzen doet dalen, en dus de inkomsten vermindert voor alle andere emissierechten die door het land worden geveild.

Bij onze oosterburen is de discussie over het annuleren van uitstootrechten al losgebarsten. De door de Duitse regering ingestelde kolencommissie adviseerde eerder dit jaar bij het sluiten van kolencentrales emissierechten van de Europese markt te halen. Deze aanbeveling wordt waarschijnlijk ter harte genomen. Met Duitsland voorop kan het groenste kabinet ooit, Rutte III, natuurlijk niet achterblijven.

Begin januari verdwijnt de grote rookpluim boven Amsterdam. De Hemwegcentrale gaat dicht. Een cadeau voor de longen van Amsterdammers, maar vooralsnog ook voor de grote uitstoters in Europa. Want zolang dit kabinet de kop in het zand blijft steken, is de kans groot dat in de komende jaren de rook elders in ­Europa uit de schoorsteen komt.