Door: Jan Haverkamp – senior kernenergie expert bij WISE

Een studie door tientallen gerenommeerde Europese instituten en wetenschappers toonde op basis van deze en volgende meetgegevens aan dat de oorsprong moet liggen in de opwerkingsfabriek Mayak bij de gesloten stad Ozhersk. Het ongeval zou plaats hebben gevonden toen de Russische atoomgigant Rosatom eind september 2017 probeerde een Cerium-144 bron te fabriceren uit relatief verse uitgebrande brandstofstaven uit een Russische kerncentrale voor een Italiaans/Frans Euratom onderzoeksproject.

Hoewel de gemeten waarden geen gevaar voor de bevolking rond de meetpunten hebben opgeleverd, concludeerde het Franse instituut IRSN al in november 2017, dat “een ongeval van deze omvang in Frankrijk maatregelen zou vergen om de bevolking in een omtrek van enkele kilometers rond het ongeval te beschermen”. Tot op vandaag blijft Rusland ontkennen dat er wat dan ook is gebeurd in Mayak.

Een aantal dagen na het ongeval berichtten verschillende onderzoeksinstituten en nucleaire autoriteiten aan de IAEA, Ru-106 in de atmosfeer te hebben gemeten. De IAEA verspreidde toen via de “for authorities use only” webpagina USIE een lijst met meetgegevens, die kort daarna opdook op de Russische geoenergetics.ru website. Deze laatste is een energie-nieuws-site die dicht tegen Rosatom aan zit. Ook begonnen er direct allerlei fake-nieuws verhalen rond te zingen in Rusland. Het Ru-106 zou uit Oekraïne komen, of uit Roemenië, of van een satelliet die in de atmosfeer was teruggekeerd. Alles, maar geen incident in Rusland.

WISE kreeg intussen bezorgde berichten uit de omgeving van Mayak, onder andere met de vraag of dat document op geoenergetics.ru echt was. WISE nam contact op met de IAEA, die doorverwees naar de nationale nucleaire autoriteiten, in ons geval de Nederlandse Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS). WISE vroeg de ANVS het geoenergetics.ru-document met het origineel te vergelijken, of toegang tot het originele document te geven.

WISE gaf daarbij ook de mogelijkheid aan om data van landen die niet onder het Verdrag van Aarhus vallen (en dus niet verplicht zijn zulke gegevens vrij te geven) uit te zwarten – dat betrof de “0”-waarden van alle Russische meetpunten en een klein aantal Turkse metingen. Of om de lijst in een andere vorm te geven. De ANVS weigerde toegang te verschaffen, en ook om bij de IAEA te controleren of er niet een mouw aan te passen was.

WISE ging daarop in beroep bij de Rechtbank van Amsterdam en van daar naar de Raad van State.

Er spelen voor WISE twee fundamentele punten:

• 1. Internationale emissiegegevens moeten onder het Verdrag van Aarhus ter beschikking staan voor het publiek. Alleen op die manier hadden de mensen uit de omgeving van Mayak druk kunnen uitoefenen op de Russische autoriteiten als zou blijken dat de lijst die daar gelekt was was gemanipuleerd.
• 2. De ANVS is onder het Verdrag van Aarhus verplicht burgers proactief te helpen met het verkrijgen van toegang tot zulke informatie en had daarom contact moeten opnemen met de IAEA.

In januari van dit jaar kreeg WISE ineens van de ANVS het verrassende bericht dat de IAEA een openbare lijst had uitgegeven met alle meetgegevens, hoewel dit document niet te vinden is op de IAEA website. Vermoedelijk nadat de ANVS contact gezocht had met de IAEA na in de hoorzitting van de Raad van State behoorlijk de oren te zijn gewassen omtrent onze tweede punt – het actief faciliteren van toegang tot informatie.

Sindsdien is WISE bezig beide lijsten (die een ander formaat hebben) met elkaar te vergelijken. Wat duidelijk wordt is dat de geoenergetics.ru lijst een zootje is. Bijna een derde van de meldingen blijken dubbel te zijn – soms met veranderde tijden, soms met waarden die 1000 keer kleiner zijn gemaakt. Vooral metingen uit Oekraïne, Italië, Tsjechië en Roemenië wijken op die manier af. De cruciale vraag blijft nu of de IAEA verantwoordelijk is voor zo’n slordige lijst, of dat het Russische manipulaties betreft voordat hij werd gelekt via geoenergetics.ru – mogelijk om verwarring te veroorzaken. Beide gevallen zijn hoogst problematisch.

Met de beslissing van de Raad van State dat WISE toegang tot deze documentatie moet kunnen krijgen zal WISE naast de al gegeven toegang tot de openbare nieuwere lijst, ook toegang vragen tot de oorspronkelijke lijst. Zonder nationale en internationale transparantie bij dit soort nucleaire incidenten kunnen burgers autoriteiten nooit volledig vertrouwen. En vertrouwen is de sleutel tot goede communicatie bij nucleaire ongelukken.

De uitspraak van de Raad van State kan worden ingezien op:

https://www.raadvanstate.nl/uitspraken/@120810/201903851-1-a3/#highlight=201903851%2f1

……………………………………………………………………………………………………………………………………..

Meer informatie:

Jan Haverkamp, jan@wisenederland.nl, +31 621 334 619